زبان، یکی از شگفت‌انگیزترین توانایی‌های ذهن انسان است. توانایی شنیدن و درک گفتار به‌عنوان بخش مهمی از مهارت‌های زبانی، نقش کلیدی در ارتباط و یادگیری ایفا می‌کند. اما آیا مغز انسان زبان دوم را به همان شیوه‌ای که زبان مادری را درک می‌کند، پردازش می‌نماید؟ پژوهش‌های عصب‌زبان‌شناختی نشان می‌دهند که بین پردازش شنیداری زبان مادری و زبان دوم تفاوت‌های اساسی وجود دارد که به سن یادگیری، میزان تسلط، و حتی ساختارهای مغزی مرتبط است. در این مقاله، این تفاوت‌ها را از منظر علمی و شناختی بررسی می‌کنیم.
در مراحل اولیه رشد، مغز انسان نسبت به صداها و الگوهای زبانی محیط اطراف بسیار حساس است. نوزادان می‌توانند تفاوت‌های ظریف میان آواهای مختلف را تشخیص دهند. اما به‌تدریج، مغز مسیرهایی تخصصی برای پردازش زبان مادری ایجاد می‌کند، و بسیاری از آواهای غیرضروری برای زبان مادری کنار گذاشته می‌شوند. به همین دلیل، شنیدن و درک زبان مادری به‌صورت کاملاً طبیعی و خودکار صورت می‌گیرد.
از سوی دیگر، زمانی که فرد در سنین بالاتر یادگیری زبان دوم را آغاز می‌کند، مغز باید مسیرهای جدیدی برای پردازش اطلاعات زبانی بسازد. این فرآیند معمولاً انرژی شناختی بیشتری می‌طلبد. به‌ویژه در مهارت شنیداری، شنیدن زبان دوم نیازمند تمرکز بیشتر، تحلیل معنایی فعال، و تکیه بر حافظه کاری است. برخلاف زبان مادری که به‌طور ناخودآگاه درک می‌شود، زبان دوم نیاز به پردازش آگاهانه دارد.
تصویربرداری‌های مغزی مانند fMRI و EEG نشان داده‌اند که زبان مادری عمدتاً در نواحی خاصی از مغز مانند ناحیه بروکا و ورنیکه (در نیم‌کره چپ) پردازش می‌شود. در مقابل، هنگام شنیدن زبان دوم – مخصوصاً اگر در بزرگسالی آموخته شده باشد – فعالیت مغزی در نواحی گسترده‌تری دیده می‌شود، از جمله قشر پیش‌پیشانی، قشر حرکتی، و بخش‌هایی از نیم‌کره راست. این تفاوت نشان می‌دهد که مغز برای درک زبان دوم، از منابع شناختی بیشتری بهره می‌گیرد.
یکی از تفاوت‌های عمده در پردازش شنیداری زبان دوم، وابستگی بیشتر به سیگنال‌های غیرزبانی مانند آهنگ گفتار، ریتم، و نشانه‌های بصری (در گفتگوهای رو‌در‌رو) است. این پدیده به‌ویژه در زبان‌آموزان مبتدی دیده می‌شود که هنوز واژگان کافی برای درک کامل گفتار ندارند و به نشانه‌های زمینه‌ای برای استنباط معنا متکی هستند.
عامل مهم دیگر در تفاوت پردازش مغزی، سن شروع یادگیری زبان دوم است. مطالعات نشان داده‌اند افرادی که قبل از سن ۷ سالگی زبان دوم را آموخته‌اند، الگوهای مغزی بسیار مشابهی برای هر دو زبان دارند. اما در افرادی که در بزرگسالی زبان دوم را آموخته‌اند، فعالیت مغزی برای زبان دوم گسترده‌تر، و اغلب آهسته‌تر است.
با این حال، خبر خوب این است که مغز انسان انعطاف‌پذیر است. با تمرین و تکرار کافی، مغز می‌تواند مسیرهای پردازشی جدید را تقویت کرده و حتی در بزرگسالی، پردازش زبان دوم را به‌صورت نیمه‌خودکار درآورد. استفاده از تکنیک‌های تمرینی مانند shadowing (تکرار همزمان گفتار)، گوش دادن گسترده به محتوای اصیل، و تمرین در محیط‌های تعاملی می‌تواند موجب نزدیک شدن فرایند شنیداری زبان دوم به زبان مادری شود.
شنیدن و درک زبان دوم، فرایندی پیچیده و متفاوت از زبان مادری است. مغز انسان برای پردازش زبان دوم نیاز به تلاش بیشتری دارد، به‌ویژه اگر یادگیری در سنین بالاتر آغاز شده باشد. تفاوت در ساختارهای فعال مغزی، میزان تمرکز مورد نیاز، و نوع استراتژی‌های شنیداری، همه از عواملی هستند که تفاوت شنیدن دو زبان را رقم می‌زنند. اما نکته مهم آن است که مغز قابلیت یادگیری و تطابق دارد. با تمرین مناسب و مواجهه مستمر با زبان دوم، پردازش شنیداری آن می‌تواند به تدریج شبیه زبان مادری شود. آگاهی از این تفاوت‌ها نه تنها در طراحی روش‌های آموزشی مؤثر کمک می‌کند، بلکه انگیزه‌ای قوی برای زبان‌آموزان است تا با درک روند طبیعی مغز، از چالش‌ها نترسند و با پشتکار به تمرین ادامه دهند.
